Dy këngë nizamësh për të mbajtur mend

Dy pjesët e mëposhtme janë prej këngësh të folklorit tonë dhe tregojnë vuajtjen e shpirtit të stërgjyshërve tanë teksa rrëmbeheshin prej turqve për t’u dërguar nizam nëpër tokat e pushtuara prej osmanëve. Nuk bëhet fjalë për 500 vjet më parë, por për mesin e viteve 1800. Kjo ishte koha kur nizami nisi rëndë si praktikë, koha kur etërit tanë u detyruan të ndërronin fenë e paraardhësve të vet për të shpëtuar ndonjë djalë dhe ato toka që mundeshin. Dekreti i Portës së Lartë për shërbimin e detyrueshëm ushtarak u nxor nga sulltani më 3 nëntor 1839. Islamizimi masiv i Shqipërisë ndodhi kësaj kohe, si masë për t’i shpëtuar djemtë nga nizami. Askush nuk ia kishte parashikuar jetëgjatësinë pasojave të atij dekreti.

***********

“Dit’e gushtit trembëdhjetë,
seç i ndanë të shkretë.
Përmbi mëma, përmbi pleqtë,
të bienë poshtë djemtë,
edhe djemtë i mbluadhë,
shoku shoqitë i thanë:
“Ktheva kokënë nga mali,
o shokë, m’u tha kufari (fyti),
shokë, do xhvishet fustani (fustanella),
do na vishetë shallvari.””

“O dovlet, more dovlet,
vit për vit po na thërret,
shkronj’e djallit na u qep (e ka fjalën për shkronjat arabe),
na u qep shkronj’e djallit,
na mbaroi farën e djalit,
mben kopetë shkretë malit,
po qajnë zonjatë stanit,
me lot e me djersë ballit.”

- nga “Folklori shqiptar”, Gjergj Zheji