Kthim në Dodonë, nga ana e Tomorrit/ Return to Dodona, by the Tomorr route

Andon Zako Çajupi / Albanian writer of the National Renaissance era (late 1800s - early 1900s)

Gëzuar Ditëlindjen, Andon Zako Çajupi! Ta kuptoj mirë mallin e madh për besën e vjetër. Të lashtët tanë, ata të hershmit fare dhe ata që e ruajtën gjakun, adhuronin Zotin që i gjëmonte zëri në vetëtimë e bubullimë përmbi Dodonën. Ia njihnin zërin, frikën dhe bukurinë Zotit të vërtetë.
Ta kuptoj edhe shikimin prej shqiptari që e ka mburrje të jetë shqiptar.

Kur Dodona ra e u rrënua prej Bizantit por edhe prej harresës së Zotit dhe ngatërrimit të Tij me idhuj pa fund, Tomorri ishte shtëpia e dytë e adhurimit shqiptar. Altari i Zojsit/Zeusit (prej nga kemi emrin Zot) quhej "temena". Priftëreshat e Tij quheshin "tomorica". Besoj është e qartë pse quhet Tomor mali dhe pse ende sot vijojnë therjet atje, sërish për idhuj pa vlerë. Harresa na ka vrarë gjithmonë frymën dhe identitetin.

Çajupi ishte nga familje ortodokse. Ndaj edhe thirrja për kthim në Tomor nuk është bektashinje, por epirote. Ai nuk thërret për kurbane Imam Aliut, por për këshillim me Zotin e të parëve, Atë para politeizmit "grek". Çajupi nuk ishte ateist, siç na e kanë shitur, por njeri që donte të njihte Zotin, Atë të vërtetin, pa ndyrësitë turke e pa gënjeshtrat ortodokse që synonin rrënimin e shqiptarit duke ia shtuar harresën, deri sa edhe vetë ai të harrohej një herë e përgjithmonë. Është koha për kthim në Dodonë, nga ana e Tomorrit!

Shqiptarët në natyrën e vet, "Mali i Tomorrit", nga Edward Lear / Albanians in their natural state, "The Tomorr Mountain", by Edward Lear

*********************************************************

Baba-Tomor, kish' e Shqipërisë, 

mal i lartë, fron i Perëndisë, 

tek ti vinin njerëzit që moti 

për të msuar se ç'urdhëron Zoti...

Tek të lutem dhe u duk' e qarë 

të msoj q'thot dhe për shqipëtarë.

Kanë qenë trima të lëvduar 

dhe në luftë s'janë turpëruar, 

qenë trima dhé mëmëdhetarë, 

besa, feja s'i kishnë dhe ndarë,

Shkonin jetën me pushkë në dorë, 

Donin shqipen, s'qenë tradhëtorë, 

lulëzonte gjithë Shqipëria, 

s'e s'kish shkelur si sot robëria, 

gra e burra donin Shqipërinë, 

djem e çupa këndonin Lirinë.

Sot qysh gjendet komb' i Shqipërisë! 

I përmbysur nga zgjedh' e Turqisë, 

shqipëtarët, si dhe bagëtia, 

zbathur, zhveshur vdesën nga uria!

Shqipëtarët? Sot s'ka shqipëtarë, 

turku, greku na kanë përndarë!

Prifti, hoxha, kisha dhe xhamia, 

Na gënjejnë... U prish Shqipëria...

Mal i lartë, me krye në diell, 

fron i Zotit q'është mbret në qiell, 

Baba Tomorr, o mal' i uruar, 

ç'kanë ngjarë, gjithë ç'kanë shkuar, 

i di vetë, s'duhet të t'i themi; 

C'do të ngjajnë, të lutem rrëfemi, 

Sot e tutje, ç'thotë Perëndia? 

Do të heqë shumë Shqipëria? 

çfaj ka bërë, ç'gjynahe paguan?

Nga Turqia të tërë shpëtuan: 

Greku, serbi, vllahu, bullgari, 

nënë zgjedhë mbeti shqipëtari 

çthotë Zoti për kombinë tonë, 

do ta lerë penë sulltan qenë? 

Na shkretoi, na preu, na griu, 

na ç'nderoi dhe gjaknë na piu, 

na mundoi, shpirtin na nxori!!

Fshiu lotët dhe më tha Tomori: 

Shqipëtarët e gjorë, 

Ndëgjoni Baba-Tomorë: 

Kombi tuaj s'vete mbarë 

se besët u kanë ndarë.

Besa e bashkon njérinë: 

Ju pse e ndani Perëndinë?

Si ungjilli dhe kurani: 

nukë na dihetë fundi; 

me qiejtë mos u mbani 

se nukë mbahen gjikundi.

Të krishter' e myslimanë 

gjithë një Perëndi kanë; (në kuptimin që Zoti është Ai që është, edhe pse disa zgjedhin të besojnë gabim për Të)

ini një gjak, mor të ngerë, 

se ndë një vend kini lerë.

Ini gjithë shqipëtarë, 

s'ini grekër a tartarë, 

hiqni dorë nga rreziku, 

shihi se ç'punon armiku 

i pabesi dhe i ligu.

Mblidhuni të bëni benë, 

të kujtoni Skënderbenë, 

të duani Memëdhenë, 

të mos e lini të shkretë...

Ngrihi ta shpëtoni vetë, 

se u ndin Zot' i vërtetë, 

mos e peshoni Turqinë, 

mos e besoni Morenë (Greqinë këtu)

të duani Perëndinë; 

të duani Memëdhenë

Erdhi dita të lëftojmë 

për lirin' e Shqipërisë; 

ja të vdesim, ja të rrojmë 

si burrat' e trimërisë."

Happy Birthday, Andon Zako Çajupi! I understand your longing for the ancient faith. Our ancestors, the very old ones, the ones who kept our blood pure, worshipped the Lord Whose voice roared in lightings and thunders over Dodona. They knew His name, the fear of Him, the true Lord’s beauty.

I understand the look in your eyes, like that of an Albanian who prides himself in being an Albanian.

When Dodona fell and was destroyed not only by the Byzantines, but by us forgetting the Lord and confusing Him with endless idols, Tomorr was the second house of Albanian worship. The altar of Zojsi/Zeus (whence the Albanian word for “Lord”, “Zot”, comes) was called “temena” (“temenos” in ancient “Greek”; the word means “deep reverence” in Albanian). His priestesses were called “tomorica”. It must be clear why the mountain is called Tomorr and why animals are still sacrifices there annually, again for meaningless idols (related today to the Bektashi religion, a mix of Islam and ancient pagan worship). Forgetfulness has always been a murderer to our spirit and identity.

Çajupi came from an Orthodox Christian family. Thus, his call to return to Tomorr was not of the Bektashi style. It was of the Epirote style (Epirotes are part of Albanians’ ancestors, especially of the southern areas of the country). He is not calling for sacrifices to Abaz Ali (a figure worshipped in Tomorr by the Bektashi). He is calling for us to consult with our ancestors’ Lord, the One they worshipped before “Greek” polytheism spread in the area. Çajupi was not an atheist, as they have tried to sell him to us. He was a man who wanted to know the Lord, the true One, far from the Turkish dirt and the Orthodox lies, as both groups aimed to destroy Albanians by increasing forgetfulness, until we too were forgotten once and for all.

It’s time to return to Dodona, by the Tomorr route!

(As to the poem, time restraints forbid me from doing it any justice by translating it. However, the poet talks in it of the longing to hear from his ancestors and from their God as to the fate of Albania and whether the country and nation would survive. It was written in the last decades of the Ottoman occupation of Albania, and it strives to call Albanians to ethnic unity regardless of the different religions, calling on them to not be used by those who justified their intention to divide us by labelling us with other ethnicities due to the religions associated with them, mostly Greeks and Turks.)