Riti i betimit me lis në Eposin shqiptar

Pema e lisit në rrënojat e temenos-it të Zeusit në Dodonë, Epir. Temenos ishte vendi ku viheshin ofertat për hyjnitë. Prej kësaj kemi edhe fjalën shqipe "temena" dhe shprehjen "t'i bësh temena dikujt", sepse nënkupton nderimin për dikë a thua se është mbinjeri. Në këtë shprehje, populli ka ruajtur krenarinë personale duke na kujtuar se nderimet mbinjerëzore i takojnë veç Zotit, ndërsa njerëzit janë njerëz si ne... edhe mbreti vetë.

Riti i betimit me lis nga Dodona deri në malësitë e thella të veriut shqiptar paraqitet në këtë pjesëz të bukur nga Eposi i Kreshnikëve. Një komb, një traditëm nga jugu në veri.

Pjesa më poshtë është nga kënga “Bejlegu ndërmjet dy vllazënve të panjoftun”. Hyso Radoica (ilir i Shqipërisë) ka rrëmbyer bashkëshorten e Arnaut Osmanit (ilir i Bosnjës, i bërë mysliman para shqiptarëve?), dhe ky i fundit përbetohet mbi një copë lisi për t’i kërkuar ndërhyrje krajlit që t’ia thërrasë Hyson në duel. Dueli e më pas pajtimi ndodh në Jutbinë, sot mes ilirëve të Kroacisë.

(Dushk është fjala për lis i krahinave mbi Shkumbin.)

***

“Sa me turr bjeshkën që e ki’ pa’ marrë,

i i’te çue nji gulshim i randë,

për gojë gjaku ishte çpi,

e t’tanë e lau dushkun me gjak,

e na muer nji dushk të gjanë,

e me gjak dushkun e ka shkrue,

edhe në gjuj djali ka ra,

duvâ të madhe Zotit i ka ba:

- Çoje, Zot, nji erë e nji pshtjellsë,

e t’a çojë ket dushk përpjetë,

në divané krajlit t’i bijë,

e ta marrë kralji e ta këndojë,

e për mejdan Hyson do t’m’a çojë.

E çon Zoti një erë e nji pshtjellsë,

e çon at dushk përpjetë,

e në divanhane krajlit i bjen.

Ndejë në karrige krajli ishte kenë,

e pa at dushk shkrue me gjak,

e prej serit në dorë e ka marrë,

e ka marrë dushkun e e këndon,

shumë shëndet Arnauti po m’i çon:

- Ti që je krajli në Krajli,

me ma thirrë at Hyso Radoicën,

se mue nusen sot ma ka vjedhë,

e jam tuj pritë për n’mejdan në bjeshkë.”