Llazorja, Dita e Verës dhe Halloween-i. Ca mendime shtesë.

Mos e hidh aq shpejt në plehra Hallouinin... pa e ditur për çfarë është vërtet.

Ky shpjegim që do të ofroj me siguri mund të hasë në kundërshtim prej shumë bashkë-të krishterëve, në mënyrë pothuajse të kuptueshme. Hallouini i sotëm është veçse një festë e cekët tregtare, dhe kisha (protestante) e ka bërë punën e saj të mirë për mbjelljen e përçmimit ndaj gjërave pa vlerë.

Vërtet, Hallouini, siç festohet sot nëpër botë, është i zhveshur nga çdo kuptim përtej degjenerimit dhe veshjes me nuanca që nuk kanë qenë qëllimi parësor i festës. Kjo është një festë e stërlashtë, e festuar në një mënyrë a një tjetër nga paraardhësit e gjithë Evropës (e më gjerë). Ne sot e festojmë realisht, edhe pse me kuptim tejet të hijezuar, në Ditën e Verës. Por shpjegimin e kësaj do ta lë për paragrafët e mëposhtëm.

Historia e Hallouinit, apo festivaleve dhe ritualeve ku kjo ditë bazohet, shkojnë tepër pas në kohë për t’u përmendur këtu të gjitha, por unë do të jap një përmbledhje shumë të ngjeshur që, me shpresë, do t’ju nxisin të gërmoni vetë më thellë në kuptimin e saj. Origjinat e saj (ato të datuara) janë që prej keltëve të lashtë disa shekuj para ardhjes së krishterimit në Evropë. Sipas kalendarit të vjetër, kjo ishte dita e fundit të vitit, kur të korrat dhe gjithë prodhimi i tokës tashmë ishin mbledhur gjatë verës së brishtë evropiane. Çdo përgatitje tjetër për dimrin, situatën bazë të Evropës, ishin bërë gjithashtu: konservim ushqimesh, ruajtja e farave për kohën e mbjelljes, ndonjë mbjellje e stinës, regjja e mishit, etj. Tashmë, dimri mund të vinte, dhe për pjesën dërrmuese të Evropës, në pjesën dërrmuese të historisë së saj, kjo stinë do të thoshte errësirë dhe i ftohtë që, nëse ishe i papërgatitur apo i dobët, mund të nënkuptonte shfarosjen si individ e ndoshta edhe si njësi më e madhe popullsie.

Më tej, në shpirtin tipik evropian, edhe pse ende pa dritën e Ungjillit dhe përshpirtjes së përmbushur në Krishtin, kësaj dite iu vesh edhe ideja se shpirtrat e të vdekurve dhe ata të të gjallëve ndanin të njëjtën hapësirë përmbi tokë në atë ditë të rrezikshme. Këtu nis edhe ideja e maskimit si të vdekurit, por jo për të trembur më shumë sesa për t’u identifikuar me ata që kishin ikur. Pa shumë detaje, e gjitha ishte si një ritual që simbolizonte se e shkuara, e tashme dhe e ardhmja (fëmijët) janë një e se të vdekurit që ikën jo vetëm që nuk harrohen, por edhe nderohen dhe dëshirohet t’u ngjajmë e t’ua ruajmë emrin e kujtimin.

Për pjesën e dhënies së ëmbëlsirave e karameleve fëmijëve ka shumë detaje edhe këtu. Për t’i bërë ballë të ftohtit dhe acarit vijues, fëmijët duhej të ishin të mirëushqyer (shtresat e nevojshme të dhjamit), pra këto ëmbëlsira përfaqësojnë sërish përgatitjet për dimrin. Me ardhjen e krishterimit dhe mirëvendosjen e kishës si drejtuesit frymërorë të Evropës, Hallouini u inkorporua në atë që quhet Dita e Gjithë Shenjtorëve dhe, mbi të gjitha, Dita e Shpirtrave, më 1 e 2 nëntor. Në këto ditë, njerëzit ofronin lutje për shpirtrat e të dashurve të tyre të vdekur të ngecur në purgator (një tjetër ide hyrë në krishterim nga festimet lidhur me këtë ditë, por edhe me idenë se ne nuk jemi të ndarë nga ata që kanë ikur). Lypsarët trokisnin derë më derë këtë ditë për të kërkuar një ëmbëlsirë të veçantë (soul cake, kek për frymët), duke ofruar në shkëmbim kalimin kohë në lutje më të gjata për të afërmit e asaj shtëpie. Kisha, ajo origjinalja, ka pasur urtësinë dhe zgjuarsinë të dijë se ruajtja e traditës dhe kthimi i saj në dritën e Ungjillit është drejtimi i duhur, dhe jo hedhja e tyre në kosh të plehrave për hir të “shenjtërisë” (fjala më e drejtë këtu është “fryma e frikës” ose “legalizmi”). Ata e dinin se Hallouini nuk kishte asgjë satanike në fillesën e tij, por vetëm nderim të paraardhësve, fitimtarëve që i mbijetonin dimrit, tmerrit ndaj shfarosjes së mundshme dhe gëzimit të pamasë për triumfin e jetës mbi vdekjen dhe errësirën.

Po Dita e Verës, ç’lidhje ka me këtë interpretim (të vërtetin) të Hallouinit? Gjithçka në fakt. Kjo festë kaq e rëndësishme e jona feston rikthimin e stinës kur gjërat nisin të lindin e të mbijnë sërish përmbi borën e akullin që po shkrin, jetën që do të nisë nga e para dhe mundësitë që do të na jepen sërish, të paktën edhe për një vit, nëse përgatitemi mirë gjatë stinës së begatisë. E, mbi të gjitha, kjo ditë nderon fitimtarët. Fëmijët që shkojnë derë më derë me thirrjen “Llazore, llazore, a na jep nai kokërr ve? Të baftë Zoti më mirë se je!” i kanë mbijetuar dimrit, edhe pse ishin më të cenueshmit prej tij, janë bërë fitimtarët me anë të të cilëve gjenet do të vijonin drejt së ardhmes: jeta e siguruar. Këtyre u jepen dhurata nga natyra për fitoren e tyre pikërisht mbi natyrën, ajo që mund t’i vriste, por edhe ajo që e mbajti gjallë për shkak se prindërit e tyre ditën ta përdornin siç duhet. Ne të rriturve na vihen byzylykët verore prej pleqve të shtëpisë për të na shënjuar se edhe ne i mbijetuam dimrit dhe jemi në rendin e fitimtarëve. Dyerve u vihen lule dhe degë ulliri a peme tjetër për të festuar se natyra prodhimtare lindi sërish pas dimrit. Shkurtimisht, ne festojmë pasi fituesit e kanë treguar veten, ndaj "Hallouini" ynë është edhe më i mirë se ky i sotmi. Veçse, pa atë që nëkupton ky i sotmi nuk do të kishim Ditë Vere, pra janë të pandashëm.

Ç’të keqe ka të kujtosh të vdekurit me nderim, të kujtosh se dimri (edhe simbolikisht e metaforikisht) është i egër e duhet t’i përgatitesh mirë? Ç’të keqe ka të nderosh fitimtarin? Nuk është nevoja aspak të kthehesh në pagan (në keqinterpretimet e tij apo rënien e tij të vonshme), as t’i bashkohesh kësaj cekëtinës tregtare të sotme, as ta hedhësh traditën në kosh të plehrave thjesht ngaqë nuk e njeh e i trembesh asaj që nuk njeh. Kisha e vjetër ishte më e mençur se kaq.

P.s. Llazore do të thotë një femër që e lë veten pas dore, vishet keq, as lahet, as krihet, as mbahet. Pra, një femër e dorës së dytë, e cila mund të ketë qenë e pa fëmijë pikërisht për shkak të vlerës së ulët që i jepte vetes dhe, për pasojë, grupit, pra e pazgjedhur. Paraqitja dhe cilësia fizike në ato kohë (e shumë shpesh edhe sot) do të thoshte që kishte diçka që nuk shkonte fizikisht e shpirtërisht me atë grua, që do të thoshte se bijtë e saj mund të ishin hallkë e dobët, pra të padëshirueshëm. Aq më tepër kur kjo grua (edhe burrat njësoj, sigurisht) ia shtonte edhe më shumë mangësitë vetes me anë të paraqitjes së keqe. A nuk ngjan kjo si fjalët që thotë Zoti se atij që ka do t’i jepet edhe më shumë, por atij që ka pak do t’i merret edhe ajo që ka? Të mirat e pasuritë e kësaj gruaje (apo burri) – simbolizuar në vezët dhe ëmbëlsira të ndryshme – do t’u kalonin fëmijëve të të tjerëve që, duke pasur parasysh ngushtësinë fisnore të së shkuarës, ishin sërish të afërmit e saj (tij). Në këtë mënyrë, paraardhësit tanë praktikonin edhe mëshirën njëkohësisht. Atë do ta bënte Zoti më mirë se ishte, siç thotë kënga, duke e bërë të dobishme e duke e mbajtur pjesë të pashlyeshme të grupit të saj gjithsesi. Sërish, ajo (ai) është fitimtare, edhe pse ai që prodhon dhe vazhdon në të ardhmen është nga natyra fitimtar më i madh se ai që mirëmban prodhimin. Por paraardhësit tanë nderonin natyrën dhe Atë që është përmbi natyrën (ashtu si dinin e mbanin mend), ndaj edhe “vendi i dytë” nderohej e mirëmbahej njësoj.

Morali: të lashtët tanë nuk kanë qenë të çmendur, të lajthitur, burracakë a të degjeneruar. Ata më se e meritojnë nderimin dhe përkujtimin prej nesh, dhe ne mund të mësojmë shumë prej tyre ndërkohë që Zot kemi Krishtin, Shpëtimtarin. Fundja, ata i mbijetuan jo vetëm dimrit, por epokës së akullnajave, murtajës, turkut, etj. Jo gjithçka nga e shkuara është për t’u përbuzur thjesht sepse tashmë ne "dimë më mirë".