Qyqja femër shqiptare! Lum ti!
 |
| Motra e Hasan Agës, ilustrim i Gazmend Lekës |
“Dymbdhet’ pushk’ t’mjerin e kin marrë,
hala shpirti agës nuk i ki’ dalë.
Kur ka dalun çika e ka pa,
sa të madhe çika paska britë!
- Qyqja un, thot’, vlla e me kët ditë!
Ather’ ka qit’ aga e i paska thanë:
- Ti, moj motër, mos kjaj për mue,
se unë mjeft mir’vedin e kam pague:
shum’ kam vra, ma shum’ varrue!
......................................................
Agën shpirti e paska lanë!
Po bërtet çika, po bisket!
......................................................
Kjau e briti çika dit’ e natë:
- Banm’ o Zot qyqe! – çika ka thanë.
Flakurim qyqe qenka çue.
rrem më rrem gjithmon’ ka knue!
************************
Në këtë këngë të mrekullueshme e tejet të përshpirtshme (e gjeni të plotë në çdo përmbledhje të Eposit të Kreshnikëve), tri kafshë i shfaqen motrës pasi Hasan Aga ka vdekur, tri kafshë që janë ndër totemet themelore të mistikës dhe përshpirtjes evropiane. Kafsha e parë që i shfaqet është korbi. Ky e njofton vajzën i pari për ndarjen nga kjo jetë të vëllait të saj dhe i thotë se i ka ngrënë sytë me shumë shije. I dyti i shfaqet ujku, që ia konfirmon vdekjen e vëllait dhe i thotë se i ka ngrënë kokën me shumë shije. E treta i shfaqet arusha e malit, që i thotë përfundimisht se vëllai ka vdekur dhe se ajo është ngopur duke ngrënë trupin e tij.
Korbi dhe ujku janë kafshë shoqëruese dhe simbole të Odinit, kryezotit të vikingëve dhe evropianëve veriorë/qendrorë, i barasvlershmi i Zeusit pellazgo-epiroto-ilir, simboli i vetë Perëndisë mes popujve fisnikë paganë të Evropës. Kur korbi thotë se i ka ngrënë sytë, vjen në mendje shprehja se sytë janë pasqyra e shpirtit, siç thotë populli ynë. Në vdekje, shpirti/fryma shkëputet dhe shkon pranë të Përjetshmit. Korbi thotë se ia ka ngrënë sytë me qejf Hasan Agës, që nënkupton se Zoti ishte i kënaqur në frymën e tij. Korbi, si shpend që është, simbolizon të ngjiturin në qiej, në parajsë, Valhalla, Olimp apo amshim, si i thonin të parët tanë. Ai ngrihet në qiell bashkë me sytë e Hasan Agës. Ndryshe, në të kuptuarin tonë të sotëm, do të thoshim se fryma e njeriut iu rikthye Zotit. (Në trevat tona, rolin e korbit e merr më shumë shqiponja si simbol i Zeusit, por është i njëjti koncept.)
Ujku, kafsha tjetër shoqëruese e Odinit, është si i ndërmjetëm midis tokës dhe qiellit, të përkohshmes dhe të përjetshmes. Kur ai thotë se i ka ngrënë kokën vëllait, domethënia është se mendja, truri, aftësia për të ndjerë, kuptuar e për t’iu përgjigjur botës si qenie e arsyeshme ishte shkëputur edhe ajo nga Hasan Aga. Mendja është një nivel me shpirtin në përbërjen tredimensionale të njeriut, si një urë që e bën fiziken të qasshme për frymën dhe frymën reaguese ndaj saj. Edhe me mendjen e djalit është i kënaqur Zoti. (Në të gjitha mitet indoevropiane pa përjashtim, bota e përtejme simbolizohet nga ujku ose qeni. Jo më kot ne themi se kur një qen qan, dikush do të vdesë së shpejti. Jo më kot, Odini ka ujkun, Hadi ka qenin me tri kokë, Anubisi egjiptas ka çakallin, etj. Ujku simbolizon ndarjen e mendjes/shpirtit nga trupi, dhe kjo mendje/shpirt del të japë llogari para Hyjit për mënyrën si ka jetuar. Kjo mendje/shpirt është edhe pika ku takohet fryma e përjetshme me trupin fizik të përkohshëm me anë të të cilit jemi pjesë e kësaj ane të qiellit.)
Arusha simbolizon tokën, atë që është tërësisht fizike, por jo pa jetë. Ashtu si arusha hyn në shpellë në dimër, ashtu si ajo “vdes” në gjumin dimëror (“ra në gjumë” thuhet shpeshherë në Bibël për dikë që vdes) për t’u “ringjallur” kur të vijë pranvera, ashtu edhe trupi fizik i njeriut i mbetet tokës. Si arusha në shpellë, trupi hyn në zemër të tokës, tek ajo prej së cilës është bërë. Pra, “nga dheu ke ardhur, në dhé do të kthehesh”. Kur “pranvera” të vijë (ardhja e dytë e Krishtit), edhe ai trup do të ringjallet. Jo çdo ari/arushë ia del të mbijetojë deri në pranverë. Njësoj, jo çdo njeri do të ringjallet në jetë të jetëve me Zotin. Disa do të jenë në dënim të përjetshëm. Por për Hasan Agën, arusha thotë se ishte kënaqur në trupin e tij. Toka pranon kështu pinjollin e saj dhe nuk ndihet e helmuar që mban në prehje trupin e tij, sepse ai kishte jetuar me fisnikëri e trimëri dhe nuk ishte “i helmuar” (i ndryrë në mëkat). (Miti i ariut është i kudondodhur në mitet indoevropiane. Në shqip, kërkon një studim rrënjësor fakti se fjala ari (kafsha), arë (toka) dhe ar (flori) kanë të njëjtën rrënjë, dhe kjo nuk është kurrsesi rastësi, por “fe” më vete. Ariu simbolizon hyrjen e njeriut në thellësi të arës (tokës), qoftë për ta punuar, qoftë për t’u varrosur. Ara simbolizon prejardhjen dhe destinacionin tonë fizik. Ari simbolizon atë që shpresojmë të ndodhë me ne kur të kalojmë në amshim pasi të kemi kaluar nga gjiri i arës. Ari, në kontekstin njerëzor, është ai që Bibla e quan “trup i paprishshëm lavdie”, që besimtari që e ka nderuar Hyjin e fiton në ringjallje... pra kur ariu/arusha del nga gjiri i arës (shpella) në pranverë, simbolikë tej mase e bukur.)
Askush nuk mund të thotë se të parët tanë nuk dinin nga përshpirtja, se nuk e dinin natyrën tredimensionale të njeriut (frymë, mendje, trup), se nuk besonin në të përjetshmen, apo se e nëpërkëmbnin tokën nga e cila ishin bërë e që i ushqente. Nuk ka besëtytni apo supersticione në besën tonë të lashtë, për kë ka sy për të parë e veshë për të dëgjuar. Ka vetëm ngulmim për të mos harruar Hyjin dhe padurim për shfaqjen e Tij në këto trevat tona të ashpra.
Për të dalë tani te qyqja dhe “rolet gjinore” sipas besës së lashtë. Hasan Aga kishte luftuar me armikun, ndaj edhe po vdiste. Kishte jetuar edhe si fisnik në shpirt e trup, ndaj kafshët totemike ishin të kënaqura me të. Por Aga po e mbante frymën me dhëmbë të mos i dilte, derisa të vinte motra me kungullin me ujë e verë. Këto të fundit janë gjithashtu simbole të riteve të lashta funebre, për të cilat duhet një artikull më vete. Kjo këngë e Eposit nuk i shpjegon haptas këto simbole, por i paraqet si diçka të mirëqenë që gjithë populli i kohës ua dinte kuptimin.
Gjëja e parë që vihet re është se asnjë prej kreshnikëve (të mbledhur rreth Mujit) nuk pritet t’i kryejë ritet mortore të përgatitjes së trupit të të dashurit për botën e përtejmë. Shqetësimi i tyre është se kush do ta ketë guximin të shkojë e t’i thotë motrës së Hasan Agës se vëllai i saj po vdes dhe se duhet përcjellë siç është e denjë për heronjtë. Pra, si të thuash, burrat nuk ndërhyjnë në një “rol gjinor” që i takon grave.
Motra më pas, pavarësisht thikës që i shpon zemrën nga vdekja e afërt e vëllait, nuk çartalloset menjëherë pas dhimbjes e vajit. E ka të qartë ajo se detyra vjen e para dhe se rënia e kuptueshme por e jashtëkohshme në vajtim e hidhërim vetëm sa e çnderon personin që po jep frymë e po gatitet për amshim. Duhet kryer nderimi, pikë së pari, pavarësisht se me shpirt ndër dhëmbë e me zemrën plagë.
Në këtë mënyrë, gruaja në shoqërinë e Eposit është një lloj priftëreshe që mbikëqyr dhe përmbush rite kaq të rëndësishme jetësore. Aq sa i takon asaj dhe kurrë më shumë, sepse gruaja natyrore e Eposit nuk hallakatej të kërkonte më shumë nga ç’ishte e saj prej natyre e prej tradite. Gruaja përgatit trupin e të vdekurit, por burrat bëjnë britmën e vajit për trimin. Do të ishte çnderim për trimin që burrat (Muji e të tjerët) t’i gatisnin trupin e pastaj vajin t’ia bënin gratë.
Shtojmë edhe se vaji, në vetvete, nuk është hidhërim aq shumë sa është përlëvdim i të vdekurit, sepse vaji nuk bëhet për këdo, as njëlloj për të gjithë. Vaji bëhet për atë që ka jetuar me nder për veten dhe fisin (shoqëria e kohës), jo për të pandershmin, të pabesin a të ndyrin. Gjithashtu, përmasat e vajit janë të ndryshme për trima të ndryshëm, sepse vaji është meritokraci, jo “mëshirë”, “dhembshuri” a “barazi”.
Në vijim të çfarë thamë më lart për kënaqësinë e kafshëve totemike me të trija dimensionet e trimit, pra me miratimin e plotë të jetës së tij nga Hyji, mund të themi edhe se i vdekuri që vajtohet nuk është i vdekur, por dikush kthimin e të cilit në përmbushje të kohëve e kemi të sigurt, edhe pse hë për hë na dhemb shpirti që nuk e kemi ballë për ballë mes nesh. Kështu është me këdo që beson në Krishtin dhe ka kaluar në amshim. Kur koha të përmbushet, ai/ajo do të ringjallet në mbushulli të jetës së përjetshme.
Këtë e dimë pikërisht sepse Krishti Vetë është kryetrimi që e mposhti vdekjen dhe u ringjall fitimtar (hyri në gji të arës (varri në shkëmb) dhe u ringjall si ar, trup i paprishshëm lavdie). Ashtu si Hasan Aga ka hak të mburret se kishte vrarë armiqtë, ashtu Krishti e lidhi armikun kur vdiq në kryq e kur u ringjall. Kjo do të thotë se, metaforikisht, çdo shërbesë kishtare të dielave a çdo mbledhje së bashku e atyre që ndajnë besën e Krishtit nuk është gjë tjetër veçse britmë vaji për Trimin që tashmë është ngritur në lavdi. Kjo sepse, siç thamë më lart, vaji nuk është vetëm hidhërim a përmallim (zemra jonë është e përmalluar për kthimin e Tij), por mbi të gjitha lëvdim dhe adhurim.
Kur Krishti zbriti i vdekur nga kryqi, trupin e Tij e përgatitën për varrim gratë, me ujë e “verë” (vera nënkupton erëzat që përdoreshin për varrim). Ato edhe shkuan të tretën ditë te varri për të vijuar me përkujdesjen për trupin e Tij, sërish me ujë e “verë”. Ishin pikërisht këto gra të cilave iu shfaq engjëlli për t’i lajmëruar se nuk mund ta kërkonin të vdekurin mes të gjallëve, pikërisht siç iu shfaqën korbi, ujku dhe ariu motrës së Hasan Agës për t’i thënë se tashmë vëllai i saj nuk kishte më nevojë për shërbimet e saj mortore. Kur më pas Maria Magdalenës i shfaqet Vetë Krishti i ringjallur dhe i thotë të shkojë t’i tregojë Pjetrit dhe apostujve (Mujit dhe kreshnikëve) se Ai është ringjallur, nis roli i saj: shndërrimi në qyqe, njësoj si motra e Hasan Agës. Por lufta fitoren e së cilës e kishte korrur Hasan Aga i takonte Mujit dhe kreshnikëve ta vijonin, jo motrës së tij, ashtu si shpallja e Ungjillit në “fushën e mejdanit” është punë e apostujve, jo motrave si Maria Magdalena. Motra dhe Maria Magdalena kanë tjetër rol, siç vijon më poshtë.
Qyqja është simboli i perëndeshës Hera, perëndesha e familjes dhe e ruajtjes së traditës në mitiken dhe psikikën evropiane, aq më tepër për ne. Kur motra shndërrohet në qyqe, do të thotë se ajo po shndërrohet në atë që do të mbajë gjallë kujtimin e vëllait (si simbol i të parëve tanë) për sa kohë të jetë toka, sipas traditës dhe ndarjes së roleve të gjithsecilit. Sa të ishte ajo gjallë, emri i vëllait nuk do të harrohej. Ajo do të ngrihej “flakurim” dhe do të këndonte “rrem më rrem” kujtimin e vëllait të saj. Pra, ashtu si Hera, motra është e qëllimshme, e vendosur dhe e përkushtuar që kujtimi i të parëve, i familjes sonë të madhe, nuk do të humbë kurrë. Ajo do t’i këndojë këngët e të parëve të saj – përfshirë së pari këngët e Zotit – gjithë degëve (rremëve), pasardhësve të saj, dhe ata do të bëjnë të njëjtën gjë brez pas brezi.
Rrem më rrem (degë më degë) thotë Eposi, jo në sheshe, mejdane apo ndërtesa të mbushura plor burra e gra që nuk janë familja e saj. Eposi e vendos kështu gruan në një pozitë madhështore brenda rendit të jetës: ajo është përgjegjëse të mësojë me drejtësi fëmijët e saj dhe fëmijët e tyre (degët e pemës simbolizojnë familjen dhe zgjerimin e saj) e të mos pushojë së kujtuari trimin, shpëtimtarin. Duke bërë kështu, Eposi nuk e ngarkon gruan me përgjegjësi dhe detyra burri. Ashtu si Hera ishte e plotfuqishme, por heshtte para Zeusit (dhe sa herë ishte ndryshe, kishte shumë gjëra që nuk shkonin, për gabim të të dyve), ashtu edhe Bibla thotë se gruaja në kishë hesht dhe flet burri i saj. Jo sepse është pushtet të flasësh dhe poshtërim të heshtësh, por sepse jeta ka rregull dhe gruaja vuan kur është “e barabartë” me burrin e saj dhe kur i bëhet ombrellë atij në vend që të jetë ai ombrellë për të. Këtë e dinte Pali, e dinte edhe Muji. E dinte Maria Magdalena, e dinte edhe motra e Hasan Agës.
Motra e Hasan Agës u kthye në qyqe të lumtur që nuk pushoi së kënduari lavdet e trimit në çdo brez të familjes së saj, nën çatinë e familjes, duke përgatitur edhe shumë qyqe të tjera të lume si vetja. Ma ndjen zemra se njësoj bëri edhe Maria Magdalena për Trimin e saj.
Korbi dhe ujku janë kafshë shoqëruese dhe simbole të Odinit, kryezotit të vikingëve dhe evropianëve veriorë/qendrorë, i barasvlershmi i Zeusit pellazgo-epiroto-ilir, simboli i vetë Perëndisë mes popujve fisnikë paganë të Evropës. Kur korbi thotë se i ka ngrënë sytë, vjen në mendje shprehja se sytë janë pasqyra e shpirtit, siç thotë populli ynë. Në vdekje, shpirti/fryma shkëputet dhe shkon pranë të Përjetshmit. Korbi thotë se ia ka ngrënë sytë me qejf Hasan Agës, që nënkupton se Zoti ishte i kënaqur në frymën e tij. Korbi, si shpend që është, simbolizon të ngjiturin në qiej, në parajsë, Valhalla, Olimp apo amshim, si i thonin të parët tanë. Ai ngrihet në qiell bashkë me sytë e Hasan Agës. Ndryshe, në të kuptuarin tonë të sotëm, do të thoshim se fryma e njeriut iu rikthye Zotit. (Në trevat tona, rolin e korbit e merr më shumë shqiponja si simbol i Zeusit, por është i njëjti koncept.)
Ujku, kafsha tjetër shoqëruese e Odinit, është si i ndërmjetëm midis tokës dhe qiellit, të përkohshmes dhe të përjetshmes. Kur ai thotë se i ka ngrënë kokën vëllait, domethënia është se mendja, truri, aftësia për të ndjerë, kuptuar e për t’iu përgjigjur botës si qenie e arsyeshme ishte shkëputur edhe ajo nga Hasan Aga. Mendja është një nivel me shpirtin në përbërjen tredimensionale të njeriut, si një urë që e bën fiziken të qasshme për frymën dhe frymën reaguese ndaj saj. Edhe me mendjen e djalit është i kënaqur Zoti. (Në të gjitha mitet indoevropiane pa përjashtim, bota e përtejme simbolizohet nga ujku ose qeni. Jo më kot ne themi se kur një qen qan, dikush do të vdesë së shpejti. Jo më kot, Odini ka ujkun, Hadi ka qenin me tri kokë, Anubisi egjiptas ka çakallin, etj. Ujku simbolizon ndarjen e mendjes/shpirtit nga trupi, dhe kjo mendje/shpirt del të japë llogari para Hyjit për mënyrën si ka jetuar. Kjo mendje/shpirt është edhe pika ku takohet fryma e përjetshme me trupin fizik të përkohshëm me anë të të cilit jemi pjesë e kësaj ane të qiellit.)
Arusha simbolizon tokën, atë që është tërësisht fizike, por jo pa jetë. Ashtu si arusha hyn në shpellë në dimër, ashtu si ajo “vdes” në gjumin dimëror (“ra në gjumë” thuhet shpeshherë në Bibël për dikë që vdes) për t’u “ringjallur” kur të vijë pranvera, ashtu edhe trupi fizik i njeriut i mbetet tokës. Si arusha në shpellë, trupi hyn në zemër të tokës, tek ajo prej së cilës është bërë. Pra, “nga dheu ke ardhur, në dhé do të kthehesh”. Kur “pranvera” të vijë (ardhja e dytë e Krishtit), edhe ai trup do të ringjallet. Jo çdo ari/arushë ia del të mbijetojë deri në pranverë. Njësoj, jo çdo njeri do të ringjallet në jetë të jetëve me Zotin. Disa do të jenë në dënim të përjetshëm. Por për Hasan Agën, arusha thotë se ishte kënaqur në trupin e tij. Toka pranon kështu pinjollin e saj dhe nuk ndihet e helmuar që mban në prehje trupin e tij, sepse ai kishte jetuar me fisnikëri e trimëri dhe nuk ishte “i helmuar” (i ndryrë në mëkat). (Miti i ariut është i kudondodhur në mitet indoevropiane. Në shqip, kërkon një studim rrënjësor fakti se fjala ari (kafsha), arë (toka) dhe ar (flori) kanë të njëjtën rrënjë, dhe kjo nuk është kurrsesi rastësi, por “fe” më vete. Ariu simbolizon hyrjen e njeriut në thellësi të arës (tokës), qoftë për ta punuar, qoftë për t’u varrosur. Ara simbolizon prejardhjen dhe destinacionin tonë fizik. Ari simbolizon atë që shpresojmë të ndodhë me ne kur të kalojmë në amshim pasi të kemi kaluar nga gjiri i arës. Ari, në kontekstin njerëzor, është ai që Bibla e quan “trup i paprishshëm lavdie”, që besimtari që e ka nderuar Hyjin e fiton në ringjallje... pra kur ariu/arusha del nga gjiri i arës (shpella) në pranverë, simbolikë tej mase e bukur.)
Askush nuk mund të thotë se të parët tanë nuk dinin nga përshpirtja, se nuk e dinin natyrën tredimensionale të njeriut (frymë, mendje, trup), se nuk besonin në të përjetshmen, apo se e nëpërkëmbnin tokën nga e cila ishin bërë e që i ushqente. Nuk ka besëtytni apo supersticione në besën tonë të lashtë, për kë ka sy për të parë e veshë për të dëgjuar. Ka vetëm ngulmim për të mos harruar Hyjin dhe padurim për shfaqjen e Tij në këto trevat tona të ashpra.
Për të dalë tani te qyqja dhe “rolet gjinore” sipas besës së lashtë. Hasan Aga kishte luftuar me armikun, ndaj edhe po vdiste. Kishte jetuar edhe si fisnik në shpirt e trup, ndaj kafshët totemike ishin të kënaqura me të. Por Aga po e mbante frymën me dhëmbë të mos i dilte, derisa të vinte motra me kungullin me ujë e verë. Këto të fundit janë gjithashtu simbole të riteve të lashta funebre, për të cilat duhet një artikull më vete. Kjo këngë e Eposit nuk i shpjegon haptas këto simbole, por i paraqet si diçka të mirëqenë që gjithë populli i kohës ua dinte kuptimin.
Gjëja e parë që vihet re është se asnjë prej kreshnikëve (të mbledhur rreth Mujit) nuk pritet t’i kryejë ritet mortore të përgatitjes së trupit të të dashurit për botën e përtejmë. Shqetësimi i tyre është se kush do ta ketë guximin të shkojë e t’i thotë motrës së Hasan Agës se vëllai i saj po vdes dhe se duhet përcjellë siç është e denjë për heronjtë. Pra, si të thuash, burrat nuk ndërhyjnë në një “rol gjinor” që i takon grave.
Motra më pas, pavarësisht thikës që i shpon zemrën nga vdekja e afërt e vëllait, nuk çartalloset menjëherë pas dhimbjes e vajit. E ka të qartë ajo se detyra vjen e para dhe se rënia e kuptueshme por e jashtëkohshme në vajtim e hidhërim vetëm sa e çnderon personin që po jep frymë e po gatitet për amshim. Duhet kryer nderimi, pikë së pari, pavarësisht se me shpirt ndër dhëmbë e me zemrën plagë.
Në këtë mënyrë, gruaja në shoqërinë e Eposit është një lloj priftëreshe që mbikëqyr dhe përmbush rite kaq të rëndësishme jetësore. Aq sa i takon asaj dhe kurrë më shumë, sepse gruaja natyrore e Eposit nuk hallakatej të kërkonte më shumë nga ç’ishte e saj prej natyre e prej tradite. Gruaja përgatit trupin e të vdekurit, por burrat bëjnë britmën e vajit për trimin. Do të ishte çnderim për trimin që burrat (Muji e të tjerët) t’i gatisnin trupin e pastaj vajin t’ia bënin gratë.
Shtojmë edhe se vaji, në vetvete, nuk është hidhërim aq shumë sa është përlëvdim i të vdekurit, sepse vaji nuk bëhet për këdo, as njëlloj për të gjithë. Vaji bëhet për atë që ka jetuar me nder për veten dhe fisin (shoqëria e kohës), jo për të pandershmin, të pabesin a të ndyrin. Gjithashtu, përmasat e vajit janë të ndryshme për trima të ndryshëm, sepse vaji është meritokraci, jo “mëshirë”, “dhembshuri” a “barazi”.
Në vijim të çfarë thamë më lart për kënaqësinë e kafshëve totemike me të trija dimensionet e trimit, pra me miratimin e plotë të jetës së tij nga Hyji, mund të themi edhe se i vdekuri që vajtohet nuk është i vdekur, por dikush kthimin e të cilit në përmbushje të kohëve e kemi të sigurt, edhe pse hë për hë na dhemb shpirti që nuk e kemi ballë për ballë mes nesh. Kështu është me këdo që beson në Krishtin dhe ka kaluar në amshim. Kur koha të përmbushet, ai/ajo do të ringjallet në mbushulli të jetës së përjetshme.
Këtë e dimë pikërisht sepse Krishti Vetë është kryetrimi që e mposhti vdekjen dhe u ringjall fitimtar (hyri në gji të arës (varri në shkëmb) dhe u ringjall si ar, trup i paprishshëm lavdie). Ashtu si Hasan Aga ka hak të mburret se kishte vrarë armiqtë, ashtu Krishti e lidhi armikun kur vdiq në kryq e kur u ringjall. Kjo do të thotë se, metaforikisht, çdo shërbesë kishtare të dielave a çdo mbledhje së bashku e atyre që ndajnë besën e Krishtit nuk është gjë tjetër veçse britmë vaji për Trimin që tashmë është ngritur në lavdi. Kjo sepse, siç thamë më lart, vaji nuk është vetëm hidhërim a përmallim (zemra jonë është e përmalluar për kthimin e Tij), por mbi të gjitha lëvdim dhe adhurim.
Kur Krishti zbriti i vdekur nga kryqi, trupin e Tij e përgatitën për varrim gratë, me ujë e “verë” (vera nënkupton erëzat që përdoreshin për varrim). Ato edhe shkuan të tretën ditë te varri për të vijuar me përkujdesjen për trupin e Tij, sërish me ujë e “verë”. Ishin pikërisht këto gra të cilave iu shfaq engjëlli për t’i lajmëruar se nuk mund ta kërkonin të vdekurin mes të gjallëve, pikërisht siç iu shfaqën korbi, ujku dhe ariu motrës së Hasan Agës për t’i thënë se tashmë vëllai i saj nuk kishte më nevojë për shërbimet e saj mortore. Kur më pas Maria Magdalenës i shfaqet Vetë Krishti i ringjallur dhe i thotë të shkojë t’i tregojë Pjetrit dhe apostujve (Mujit dhe kreshnikëve) se Ai është ringjallur, nis roli i saj: shndërrimi në qyqe, njësoj si motra e Hasan Agës. Por lufta fitoren e së cilës e kishte korrur Hasan Aga i takonte Mujit dhe kreshnikëve ta vijonin, jo motrës së tij, ashtu si shpallja e Ungjillit në “fushën e mejdanit” është punë e apostujve, jo motrave si Maria Magdalena. Motra dhe Maria Magdalena kanë tjetër rol, siç vijon më poshtë.
Qyqja është simboli i perëndeshës Hera, perëndesha e familjes dhe e ruajtjes së traditës në mitiken dhe psikikën evropiane, aq më tepër për ne. Kur motra shndërrohet në qyqe, do të thotë se ajo po shndërrohet në atë që do të mbajë gjallë kujtimin e vëllait (si simbol i të parëve tanë) për sa kohë të jetë toka, sipas traditës dhe ndarjes së roleve të gjithsecilit. Sa të ishte ajo gjallë, emri i vëllait nuk do të harrohej. Ajo do të ngrihej “flakurim” dhe do të këndonte “rrem më rrem” kujtimin e vëllait të saj. Pra, ashtu si Hera, motra është e qëllimshme, e vendosur dhe e përkushtuar që kujtimi i të parëve, i familjes sonë të madhe, nuk do të humbë kurrë. Ajo do t’i këndojë këngët e të parëve të saj – përfshirë së pari këngët e Zotit – gjithë degëve (rremëve), pasardhësve të saj, dhe ata do të bëjnë të njëjtën gjë brez pas brezi.
Rrem më rrem (degë më degë) thotë Eposi, jo në sheshe, mejdane apo ndërtesa të mbushura plor burra e gra që nuk janë familja e saj. Eposi e vendos kështu gruan në një pozitë madhështore brenda rendit të jetës: ajo është përgjegjëse të mësojë me drejtësi fëmijët e saj dhe fëmijët e tyre (degët e pemës simbolizojnë familjen dhe zgjerimin e saj) e të mos pushojë së kujtuari trimin, shpëtimtarin. Duke bërë kështu, Eposi nuk e ngarkon gruan me përgjegjësi dhe detyra burri. Ashtu si Hera ishte e plotfuqishme, por heshtte para Zeusit (dhe sa herë ishte ndryshe, kishte shumë gjëra që nuk shkonin, për gabim të të dyve), ashtu edhe Bibla thotë se gruaja në kishë hesht dhe flet burri i saj. Jo sepse është pushtet të flasësh dhe poshtërim të heshtësh, por sepse jeta ka rregull dhe gruaja vuan kur është “e barabartë” me burrin e saj dhe kur i bëhet ombrellë atij në vend që të jetë ai ombrellë për të. Këtë e dinte Pali, e dinte edhe Muji. E dinte Maria Magdalena, e dinte edhe motra e Hasan Agës.
Motra e Hasan Agës u kthye në qyqe të lumtur që nuk pushoi së kënduari lavdet e trimit në çdo brez të familjes së saj, nën çatinë e familjes, duke përgatitur edhe shumë qyqe të tjera të lume si vetja. Ma ndjen zemra se njësoj bëri edhe Maria Magdalena për Trimin e saj.
Comments
Post a Comment