Për sa dhé ka nevojë njeriu

Ilustrim për tregimin (1952), nga Arkady Plastov (31 janar, 1893 - 12 maj, 1972)

(Tregim nga Lev Tolstoi)

Pahomi ishte një fshatar rus. Kishte qenë aq i vobektë tërë jetën e tij sa gjëja që deshi më tepër në këtë botë qe të bëhej i pasur me dhera. Ai thoshte shpesh:

- Le të fitoj vetëm pak toke dhe atëherë s’do t’i kem frikë askujt.

Kursente shumë, vishej dhe ushqehej keq, deri sa ia arriti që të blinte një copë tokë. Pas kësaj u bë mjaft i lumtur dhe mund të kishte rrojtur fare mirë po të mos i ishte bërë sëmundje dëshira për të pasur më tepër tokë. Kështu, e shkonte jetën me të keq duke përdorur çdo pesësh që kishte, për të blerë tokë; përsëri e përsëri. Sa më shumë tokë që blinte, aq më shumë kërkonte. Në krye besonte se do ta ndjente veten krejt të lumtur, sikur të shtinte në dorë tokë për një pendë qe, por tani qe kish me qindra pendë e ndiente veten krejt të palumtur, e i vinte keq për vdekje, sepse donte të kishte njëmijë pendë. E shoqja dhe fëmija e tij vuanin, se nuk kishin mjaft ushqime. Veshja e tyre ishte e pakët dhe e vjetër. S’kishin asnjë dëfrim në jetë, po Pahomi kishte tokë, të cilën po e shtonte çdo ditë e çdo muaj. I shkreti Pahom, dukej se çdo tokë që i vinte në dorë, e bënte edhe më fatkeq.

Një ditë i arritën në vesh disa lajme gazmore. Një udhëtar i tha që larg, atje në vendin e bashkirëve, çdo njeri mund të merrte aq tokë sa t’i donte e bardha e zemrës!

Udha ishte e gjatë gjer te bashkirët dhe duheshin mjaft të holla që të arrinte njeriu gjer atje. Po Pahomi shiti dherat, që kishte blerë më parë, la të shoqen dhe fëmijën, dhe u nis përpjetë për në vendin e bashkirëve.

Ditën e shtatë arritën në stepat, ku ishte vendi i bashkirëve. Sa i lodhur dhe zemërstrubull ishte Pahomi!

- Kam dëgjuar, - tha, - nga një tregtar që kishte qenë këtu, se i dhatë shumë tokë, bëtë edhe një ujdi me të: ju lutem bëni edhe me mua ashtu.

Kryetari i bashkirëve kuptoi sakaq sesi ishte puna.

- Fare bukur! – u përgjegj. – Këtu kemi një shkrues dhe mund të shkojmë në qytet ta bëjmë marrëveshjen me të shkruar e me vulë.

- Po çmimi sa është? – pyeti Pahomi.

- Këtu kemi vetëm një çmim: 10.000 rubla një ditë.

Pahomi s’po e kuptonte dot.

- Një ditë! – u mendua ai. – Çfarë mase qenka kjo? Me sa pendë qe është baraz?

- Këtë s’e dimë as ne, - u përgjigj kryetari. – Ne shesim me mëditje që do të thotë, sa vend do të jesh i zoti të shkelësh në një ditë, aq është masa për ty; çmimi 10.000 rubla ditën. – Kryetari nënqeshi. – Po, sa dhé do të shkelësh aq është madhi yt. Vetëm me një kusht. Në qoftë se në fund të ditës nuk do të kthehesh dot në pikën nga je nisur, i humbet edhe të hollat e s’merr gjë prej gjëje.

- Si qenka kjo kështu? – pyeti Pahomi përsëri. – Mos doni të thoni se ju do të matni vendin, që do të kem shkelur unë?

- Ne do të qëndrojmë në një pikë nga ku do të nisesh ti. Ne do të qëndrojmë pa lëvizur ndërkohë që ti do të shkelësh vendin, dhe njerëzit tanë do të venë kaluar të ngulin nga një hu atje ku do t’u thuash ti, duke hapur një vazhdë nga një hu te tjetri. Ti je i lirë të zgjedhësh vendin se ku do të bësh kthesën e të bësh një qark, i cili do të përmbledhë brenda gjithë atë copë toke, që do të bëhet malli yt, po duhet të kthehesh prapë në vendin nga je nisur përpara se të perëndojë dielli. Çdo vend që do të kesh shkelur deri në atë kohë do të jetë yti.

Pahomi e pëlqeu këtë marrëveshje dhe e vendosën që të fillojnë nga puna të nesërmen në mëngjes.

Pahomi u ngrit nga gjumi, zgjoi punëtorin e tij dhe e urdhëroi të bënte gati karrocën. Vajti të zgjonte edhe bashkirët.

Bashkirët morën udhën ca me kuaj, ca me karroca. Pahomi me punëtorin e tij hipi në karrocën e vet. Kur arritën në stepë, agimi kuqalash nisi të dukej. Arritën në një kodër të vogël dhe zbritën. Bashkirët vanë në majë të kodrës e u mblodhën tok. Kryetari i tyre iu afrua Pahomit, duke i treguar me gisht.

- Shiko, - tha ai, - aq larg ca arrin vështrimi yt, tërë ai vend është yni. Zgjidh atë që të pëlqen! – Pahomi tani zuri të kruante kokën duke mos ditur nga të niste; toka kudo ishte e mirë.

Pahomi në krye e mori punën me ngadalë me çapa të qeta. Eci ndonjë milje dhe porositi bashkirët të ngulnin një hu. Pastaj hoqi më tej. Këmbët e tij e humbën atë rëndësinë që ndjen njeriu në krye, kur zë të ecë. E shpejtoi, pra, çapin. Vajti ca më tutje dhe i porositi të ngulnin një hu tjetër. Shikoi prapë diellin, vuri re që kodra ishte afër ende dhe mund të shikonte njerëzit e mbledhur atje. Pahomi kujtonte që do të kishte ecur të paktën nja pesë milje. Dhe tani nisi të djersijë. E hodhi gunën mënjanë dhe e shtrëngoi rripin. Eci tutje e më tutje dhe bëri pesë milje të tjera. Zuri të bëjë vapë. Prapë Pahomi ktheu sytë dhe shikoi diellin. Ishte kohë për të ngrënë mëngjes.

- Kam bërë të paktën pesëmbëdhjetë milje, - u mendua, - dhe pesëmbëdhjetë milje bëjnë një ditë qiraxhiu. Po është shumë shpejt që të kthehem prapë, po mund të çliroj pak këpucët. Çliroi këpucët e u nis për më tutje. U mendua e tha: - Do të bëj pesë milje të tjera në këtë anë dhe pastaj do të kthehem më të mëngjër. Toka këtu qenka e mirë.

Po sa më tej vinte, aq më e mirë bëhej toka. Vazhdoi pra, duke ecur drejt përpara. Shikoi prapa më në fund. Kodra mezi dukej, dhe njerëzit në majë të saj ngjanin si miza.

- Mirë! – u mendua Pahomi. – Mjaft toka mora në këtë arë. Tani të kthehem në të mëngjër.

Ishte nxehur shumë dhe ndjeu një dëshirë të madhe për të pirë ujë. E ngriti plloskën dhe piu pa qëndruar, porositi njerëzit që të ngulnin një hu tjetër, dhe u kthye në të mëngjër. Eci dhe eci përpara. Bari ishte shumë i ashpër e i gjatë. Vështroi përsëri diellin. Ishte koha e drekës.

- Le të çlodhem pak! – tha Pahomi. Qëndroi dhe rrëmbeu disa kafshata buke, po s’deshi të rrinte poshtë. – Po të rri poshtë, - u mendua, - do të më vijë të shtrihem dhe po të shtrihem mund të zërë gjumi! E kështu qëndroi pa luajtur fare, sa mori frymë e pastaj u nis përsëri.

Ishte gati që të kthehej përsëri në të mëngjër, kur sytë e tij vanë mbi copë vend fort të mirë. Si bënte zemra që ta linte jashtë atë vend të bukur. E kështu vazhdoi udhën gjithë në atë anë dhe e mori brenda atë copë vend. Porositi të ngulnin një hu tjetër dhe u kthye në të mëngjër. Pahomi hodhi sytë nga kodra. Hodhi sytë nga dielli, i cili kish zënë që të ulej. Në anën e tretë kishte ecur vetëm dy milje e megjithatë ishte pesëmbëdhjetë milje larg nga kodra.

- Ndonëse prona ime do ta kishte një anë më të shkurtër, tani duhet të vazhdoj drejt e përpara, në drejtim të kodrës. Po të marr brenda më tepër tokë, nuk do të jem ne gjendje ta punoj. Mjaft me kaq.

Tani ecte në drejtim të kodrës duke ndjerë se po i rëndohej trupi. Çapitej duke u penguar kohë më kohë. Këmbët zunë t’i dhembnin e t’i ënjteshin. Donte që të çlodhej, po kjo tani ishte gjë e pamundur, se po të humbte një minutë, nuk do të arrinte dot kodrën përpara se të perëndonte dielli. Dielli s’priste për të, dhe po ulej, po bënte poshtë, sikur e hiqte njeri tatëpjetë.

Pahomi e mblodhi veten dhe nisi të rendë. Këmbët zunë t’i gjakoseshin, po ai rendte me sa mundej. E hodhi poshtë jelekun, këpucët, plloskën, më në fund hodhi poshtë edhe kapelën. “Fatkeqësi? – thirri Pahomi. – Kam ikur shumë larg, dhe do t’i humbas të gjitha, po të mos arrij në kohë”. Një frikë e tmerrshme kapi shpirtin e tij. Pahomi rendte. Këmisha dhe pantallonat, të mbytura në djersë, i ngjiteshin pas trupit, goja i ishte tharë dhe i digjte. Kraharori i tij dukej si gjyryk kovaçi; zemra i rrihte; shalët thaheshin nën të e dukeshin sikur s’ishin të tijat. Pahomi e harroi tani dheun, e vetmja gjë, për të cilën mendohej ishte kjo: “Po sikur të bie i vdekur nga lodhja?” Kishte frikë nga vdekja, po prapë s’i bënte zemra që të qëndronte. Shikoi edhe një herë nga ana e diellit. Dielli është i madh e i kuq, e fare afër dheut, ishte gati të zhdukej. Kur Pahomi arriti në rrëzë të kodrës, dielli perëndoi. Pahomi rënkoi. E kuptoi se po humbiste çdo gjë; papandehur u kujtua që vetëm ai, në rrëzën të kodrës, nuk mund të shihte diellin, ndërsa ata që ishin në majën e saj, duhej ta shihnin ende. Pahomi u derdh që të ngjitej në kodër. Hipi me të katra dhe pa qylafin që ishte vënë si shenjë e mbarimit të udhës. Dhe atëherë u pengua dhe ra poshtë, po, duke rënë, zgjati duart që të zinte qylafin.

- Shumë mirë! – thirri kryetari i bashkirëve. – Fitove me të vërtetë shumë tokë!

Punëtori i Pahomit rendi tek ai, dhe do ta kishte ngritur më këmbë, po pa që po i dilte gjak nga goja. Pahomi mbeti shtrirë, i vdekur.”

Lev Tolstoi, 1897